Her ailede ebeveynin istekleriyle çocuğun istekleri arasında çatışmalar yaşanabilir. Anne ve babalar nasıl çözümleyeceklerini bilemedikleri için çoğu zaman çatışmalardan kaçarlar. Çocuğun ailesiyle olan çatışmalarının yapıcı şekilde çözümlenmesi, çocuğun ileride karşılaşacağı çatışmalara hazırlıklı olmasını sağlayabilir. Çatışmaların sayısından çok nasıl çözüleceği önemlidir.
Ebeveyn - Çocuk Güç Çatışması
Çatışmalar ebeveyn ya da çocuğun sorunlarından değil ilişkideki sorundan kaynaklanır. Ebeveynler çatışma çözümünü genelde bir tarafın kazanan diğer tarafın kaybeden olduğu ''kazan-kaybet'' metodunda bulurlar. Bu yüzden çocuklarına karşı ya çok katı ya da çok yumuşak davranırlar. Kazanan olmak için güç gösterisinde bulunabilirler. Kazan-kaybet metodu ikiye ayrılır. 1. Yöntemde ebeveyn çözüme karar verip, çocuğa bildirir. Çocuk kabul etmezse çözümün iyi olduğuna ikna etmeye çalışır, yine işe yaramazsa güç ve otoritesini kullanarak boyun eğmeye zorlar. Bunun tam tersi olarak 2. Yöntemde ebeveyn çözüme ikna etmek için uğraşır çocuk karşı koyarak ebeveyne boyun eğdirebilir. Bunun sonucunda her iki yöntemde de kaybeden kendini yenilmiş hisseder ve kazanana kızar. İki yöntemde de güç kullanılır.
Kazan-Kaybet Yöntemi Sonucu Çocukta Oluşabilecek Kişilik Özellikleri
1. Yöntemdeki güç kullanarak dediğini yaptıran ebeveynlerin çocukları davranışlarını kontrol etmek için dış otoriteye bağımlı olan, kendini denetleyemeye ve sorumluluk alamayan bireyler olabilir. Ayrıca cezalandırılacağı korkusuyla boyun eğdiği için anababasına kızgın ve kırgın olurlar. Ebeveynler incitebilecek davranışlarda bulunarak onların gücüyle başetmeye çalışırlar. İsyankar, düşman, bağımlı, korkak, uyumlu, yalan söyleyen ve içedönük kişilik özelliklerine sahip olabilirler.
2. Yöntemdeki ebeveynlerin çocuklarına yenildiği evde çocuklar ebeveynlerini ikna edebilmek için nasıl öfke nöbetine tutulacaklarını, nasıl suçlu ve kötü hissettireceklerini öğrenmişlerdir. Denetlenemez, bencil ve aniden parlarlar. Kendi isteklerinin daha önemli olduğunu öğrenmişlerdir. Yaşıtları şımarıklıktan hoşlanmadığı için arkadaşlarıyla ilişkilerinde zorluk yaşarlar. Öğretmen ve yöneticileriyle ilişkilerinde de bocaladığında sevilmediğini hisseder.
Çoğu evde Yöntem 1 kullanan ebeveynler bağımsızlaşan çocukla baş edemeyip Yöntem 2ye yönelirler. Bazı ebeveynler 2. Yöntemi uygularken çocuk büyüyüp kendini denetleyebildiğinde, bağımsız olduğunda Yöntem 1e geçerler. Bu geçiş isteğini yaptırmaya alışmış çocuklara zarar verebilir. Her iki geçişde de tutarsızlıktan dolayı çocuk ciddi duygusal sorunlar yaşayabilir. Tutarsızlık çocuğa uygun davranışı yapmayı uygun olmayanı yapmamayı öğrenme şansı vermez. Tutarsızlık çocuğu kızdırır, şaşırtır, engeller. Ayrıca ''nörotik'' karakterli yapabilir yani toplumun değer yargılarına ters davranışlarda bulunabilir.
Güç kullanan ebeveynlerin çocukları üzerinde etkileri azalır. Çünkü güç, isyankar davranışı tetikler. Ebeveynler güç kullanmadan etkilemeye çalıştığında çocuklar ebeveynlerin duygu düşüncelerini daha iyi anlayabilir ve davranışlarını değiştirebilirler.
Kaybeden-Yok Yöntemi
Çatışma çözme yönteminde geleneksel kazan-kaybet yöntemiyle çaresiz kalmış ebeveynler için diğer bir seçenek kimsenin kaybetmediği ''Kaybeden-Yok'' yöntemidir. Bu 3. Yöntemde çatışmalarda çözüm iki taraf için de çözülebilir olmalıdır. Bu yöntemde anne/baba ve çocuğun gereksinimleri çatıştığında anne/baba, çocuktan her iki tarafın da kabul edebileceği çözüm arayışı için çocuktan katılım ister. Biri ya da ikisi de çözümler önerebilir. İki taraf da çözümü değerlendirip ikisine de uygun gelen çözümde anlaşırlar. Çözüme karşı gelmeyecekleri için güç kullanarak boyun eğdirmeye çalışmazlar. Kaybeden-Yok Yöntemini uygulayan bir anne şunları anlatmıştır:
''Dört yaşındaki kızım, her akşam babası işten döner dönmez onunla oynamak istiyordu. Eşimse eve dönünce önce bir içki alıp gazetesini okuyarak dinlenmek isterdi. Kızım babasının kucağına sıçrar, gazeteyi buruşturur ve ısrarla oynamak istediğini yinelerdi. Kocam önce Yöntem 1 ve 2yi denedi. Oynamayı reddedince çocuğun hayal kırıklığı, kızına teslim olunca da kızgınlığı onu rahatsız ediyordu. Kızına çatışmaları olduğundan söz etti ve ikisini de mutlu edecek bir çözüm bulmasını önerdi. Birkaç dakika içinde şu çözümde anlaştılar: Kızım babası içkisini içip gazetesini okuyuncaya kadar bekleyecek, sonra babası onunla oynayacaktı. İkisi de sözlerinde durdular. Daha sonra kızım bana ''Babamın dinlenme zamanında onu rahatsız etme'' demeye başladı. Birkaç gün sonra arkadaşlarından biri aynı şeyi yapınca kızım ona da babasını dinlenme saatinde rahatsız etmemesini söyledi.''
Yöntem 3de az düşmanlık çok sevgi vardır, zorlama ve güç kullanımı gerektirmez, gerçek sorunları yakalar, çocuğun düşünme becerisini geliştirir ve çocuklar için terapi gibidir. Yöntem 3 ile çocuğa saygı duyduğumuzu göstererek nitelikli çözüm bulma şansımızı arttırırız.
Kaynakça:
Gordon, T. (2014). Etkili Anne-Baba Eğitimi. İstanbul: Profil.